Kateksis, en basit haliyle; “arzunun enerji halinde bir şeye yoğunlaşması” şeklinde tanımlanabilir. Burada enerjiden kastedilen, Freudyen bakış açısıyla libidodur. Yani kateksis, libidonun bir şeye yoğunlaşmasıdır.
Örnek verecek olursak; birey aşık olduğunda libido, yoğun bir şekilde aşk objesine yani sevilen kişiye yönelecek ve günlük hayatta “gözü ondan başkasını görmemek” şeklinde kullanılan aşırı güçlü bir kateksis durumu oluşacaktır. Lisans eğitimini tamamlamış psikolojik danışman adayları için yoğun bir tempoyla ilerleyen KPSS sürecinin, hukuk fakültesini kazanmak için var gücüyle üniversite sınavına hazırlanan bir lise öğrencisinin ya da evlilik sürecinin artık son aşamalarındaki bir kadın için dolabında hazır bulundurduğu gelinliğinin kateksise güçlü ya da zayıf birer örnek oluşturduğu söylenebilir.
Freudyen bakış açısıyla kateksis, yukarıda belirtildiği gibi, nesnelerle olan duygusal bağı ifade etmekte. Bilişsel Davranışçı Psikoloji’nin kurucusu kabul edilen Edward C. Tolman’a göre ise kateksis, nesnelerle dürtüler arasında kurulan bağa verilen isimdir. Mesela biz Türkler sıcak bir şeyler içmek istediğimizde genellikle aklımıza çay gelirken bir Amerikalının aklına Starbucks gelmesi gibi.
Nesne ile dürtü arasındaki bağın niteliğine göre olumlu ve olumsuz kateksis olmak üzere iki farklı şekilde incelenebilir. Olumlu kateksis, bir üst paragraftaki örnekte olduğu gibi nesne ile dürtü arasında kurulan olumlu bağa denir. Olumsuz kateksis ise adından da anlaşılacağı üzere nesne ile dürtü arasındaki olumsuz bağdır. Bir üst paragraftaki örnek, olumlu kateksis kategorisine alınabilir. Karşılaştırmalı olarak pekiştirmek gerekirse; bir üniversite öğrencisinin acıktığında aklına tavuk dürüm gelmesi olumlu kateksise, bir vejetaryen ya da bir veganın acıktığında aklına asla et yemeklerinin gelmemesi olumsuz kateksise örnek verilebilir.
Kateksis kavramı, çok farklı bir kavram olmasına rağmen sırf birbirine yakın telaffuzları olduğu için katarsis kavramı ile karışabilmektedir. İkisinin farklı kavramlar olduğunu görmek için “Katarsis Nedir?” başlıklı gönderiyi okuyabilirsiniz.
